Budując Kanał Elbląski jego twórcy musieli rozwiązać podstawowy problem -jak pokonać spadek 99.5m na krótkim odcinku ok. 9 km między Buczyńcem a Jeleniami. Początkowo zakładano tutaj budowę 32 śluz komorowych. Do 1850r wykonano 5 śluz (od Jez. Drużno do Jeleni - trzecia śluza położona była na wysokości dzisiejszej pochylni). Już w trakcie prac projektowych pomysł budowy śluz budził poważne wątpliwości. Duży problem stanowiło zaopatrzenie w wodę w ilościach niezbędnych do śluzowania statków. Już z chwilą rozpoczęcia prac w 1844r budowniczy kanału George Jacob Steenke prezentował nie w pełni wykrystalizowane idee zastąpienia śluz komorowych innym rozwiązaniem (inspirowały go tutaj uzyskane z Anglii informacje o budowie i działaniu transporterów do przemieszczania wagonów kolejowych po drogach żelaznych). Projekt budowy pochylni narodził się w 1850r po powrocie Steenkego z podróży do Anglii i USA. Rozwijając idee techniczne pochylni na Kanale Morrisa (z lat 1825 - 1833) zaproponował budowę pochylni typu suchego tj. jednostka pływająca pokonuje różnicę poziomów po torowisku ułożony na specjalnym wózku (na pochylniach "mokrych" statek pokonuje różnicę poziomów po torowisku, ale w komorze wypełnionej wodą). Początkowo wybudowano cztery pochylnie: Jelenie, Oleśnicę, Kąty i Buczyniec. Po uruchomieniu tych pochylni w latach 1860/61 odcinek ze śluzami komorowymi na wysokości Całun stanowił wąskie gardło całego kanału. Pierwsze projekty zakładające likwidację śluz i zastąpienie ich analogiczną pochylnią jak pozostałe powstały już w 1864r. Realizację pochylni Całuny podjęto jednak znacznie później (oddano do użytku w 1883r). Przyjęte rozwiązanie - pochylnie z grzbietem suchym - spowodowało, że zużycie wody na napęd kół wodnych (lub turbiny) jest 5-ciokrotnie niższe niż byłoby niezbędne w śluzach, które mogłyby być wybudowane zamiast pochylni.

Na każdej pochylni znajdują się następujące podstawowe obiekty i urządzenia: 

• urządzenia do przeciągania jednostek pływających - dwa torowiska, na każdym z nich porusza się jeden wózek

• budynek maszynowni z kołem wodnym (lub turbiną - Całuny)

• rurociąg stalowy, doprowadzający wodę na koło wodne (lub do turbiny - Całuny)

• kanał roboczy, odprowadzający wodę z koła wodnego (turbiny) na dolne stanowisko

• filar kół linowych na górnym stanowisku

• filar kół linowych na dolnym stanowisku

Pochylnie prowadzone są w linii prostej, zgodnie z linią trasy kanału żeglugowego. Każda pochylnia składa się z dwu równolegle poprowadzonych torowisk, łączących stanowisko górne z dolnym. Na torowiskach poruszają się dwa wózki o ciężarze własnym 24t i nośności 50 t każdy. W przypadku obciążenia obu wózków jednocześnie dopuszczalna nośność wynosi 38t dla każdego wózka. Tory biorą swój początek na górnym stanowisku (jeszcze pod wodą) przechodzą przez grzbiet (szczyt) pochylni i schodzą do dolnego stanowiska, kończąc się pod wodą. Na każdym torze porusza się wózek przeciągany liną stalową pomiędzy górnym a dolnym stanowiskiem i odwrotnie. Wózki wykonane są w konstrukcji ramowo - kratowej, oparte na czterech parach kół jezdnych.

Wózki połączone są ze sobą liną (tzw. liną tylnowozową). Jeden koniec przyłączony jest do wózka od strony dolnej wody, potem lina biegnie do filaru kół linowych na stanowisku dolnym by następnie po przejściu przez koło zwrotne na filarze drugim końcem być podłączoną do drugiego wózka.

Od strony wody górnej do wózków przymocowane są liny stalowe (tzw. liny przedniowozowe), które poprzez poprzez krążki podpierające oraz koła kierunkowe filara kół linowych na górnym stanowisku doprowadzone są do bębna linowego umieszczonego w budynku maszynowni.

Liny te nawinięte są na bęben przeciwbieżnie, dzięki czemu przy obrocie bębna - jedna lina nawija się na bęben a druga rozwija. Umożliwia to jednoczesny ruch wózków na pochylni w przeciwnych kierunkach (przeciąganie jednego wózka ze stanowiska dolnego na górne odbywa się jednocześnie z przeciąganiem drugiego wózka ze stanowiska górnego na dolne).

Dla poruszania wózków wykorzystano różnicę poziomów pomiędzy dwoma stanowiskami - siłą napędową jest koło wodne (bądź turbina w przypadku najmłodszej pochylni - tj. Całun).

Woda, uruchamiająca ruch wózków doprowadzana jest na koło wodne poprzez rurociąg stalowy o średnicy 100 mm z górnego stanowiska kanału. Rurociąg zamykany jest na wlocie zaworem (sterowanie zaworem odbywa się z maszynowni).

Woda z rurociągu trafia do tzw. skrzyni wodnej a następnie spada na łopatki koła wodnego uruchamiając ruch koła. Skrzynia wodna wyposażona jest w zasuwy (także uruchamiane z maszynowni) odcinające wylot wody ze skrzyni na łopatki koła. Koło wodne ma średnicę ok. 8m i szerokość ok. 5m.

Do koła wodnego przytwierdzone jest koło zębate - wieniec, współpracujące z szeregiem przekładni zębatych - przenoszących ruch koła wodnego na ruch bębna linowego. W związku z tym, że koło wodne obraca się tylko w jednym kierunku - zmianę kierunku obrotu bębna linowego (a tym samym i kierunku jazdy wózka) osiąga się przez odpowiednie sprzęgnięcie przekładni za pomocą sprzęgła kłowego.

Widok na budynek maszynowni Kąty. Na pierwszym planie rurociąg zrzutu jałowego, dalej komora koła wodnego i budynek maszynowni



Woda może też być zrzucana bezpośrednio do kanału roboczego - rurociągiem jałowym o średnicy 600mm.

Prędkość ruchu wózków na pochylniach wynosi w granicach 1.4 - 2.5 km/h. Całkowity czas przejazdu po pochylni (wraz z umieszczeniem statku na wózku) wynosi w granicach 16 - 30min.

Podstawowe parametry techniczne poszczególnych pochylni:

Bibliografia:

- Studium historyczno - konserwatorskie "Kanał Elbląski" Biuro Studiów i Dokumentacji Zabytków Techniki, Wrocław 1995r.

- Monografia "Kanał Elbląski", Wiesław Wszelaczyński, Gdańsk 1992r.